Καρκίνος της στοματικής κοιλότητας
Ο καρκίνος του στόματος αποτελεί ένα σημαντικό πρόβλημα υγείας παγκόσμια.
Είναι μια κακοήθης νεοπλασία που αναπτύσσεται στο στόμα, στα χείλη, στο στοματοφάρυγγα και τους σιελογόνους αδένες.
Eπιδημιολογικά στοιχεία
Κατατάσσεται ανάμεσα στους 10 συχνότερους καρκίνους του ανθρωπίνου σώματος. Ο συχνότερος τύπος στο 90% των περιπτώσεων είναι το ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα.
Είναι πιο συχνό σε άνδρες ηλικίας μεγαλύτερης των 40 χρόνων. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται αύξηση της επίπτωσης στις γυναίκες που εξηγείται από την αλλαγή στον τρόπο ζωής, αλλά και σε νεαρούς άνδρες.
Αιτιολογία
Έχει πολυπαραγοντική αιτιολογία ως αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης διαφόρων παραγόντων κινδύνου με κυριότερους το κάπνισμα και την κατανάλωση αλκοόλ με συνεργική μεταξύ τους δράση αλλά και την υπεριώδη ακτινοβολία για τις περιπτώσεις καρκίνου των χειλέων. Ο ρόλος των HPV ιών έχει αποδειχθεί ως αιτιολογικός παράγοντας για τις περιπτώσεις καρκίνου του στοματοφάρυγγα, των αμυγδαλών και της βάσης της γλώσσας. Άλλοι παράγοντες κινδύνου είναι ο χρόνιος τραυματισμός και συστηματικά ή γενετικά νοσήματα που προδιαθέτουν στην ανάπτυξη κακοηθειών.
Η εκτιμωμένη παγκόσμια επίπτωση για τα επόμενα 20 χρόνια είναι 66.2% αύξηση των νέων περιπτώσεων καρκίνου του στόματος στον ηλικιωμένο πληθυσμό.
Αυτό καταδεικνύει τη σπουδαιότητα των προληπτικών μέτρων και της έγκαιρης διάγνωσης.
Διάγνωση
Παρά το γεγονός ότι το στόμα είναι μια περιοχή εύκολα προσβάσιμη για φυσική εξέταση στις περισσότερες περιπτώσεις ο καρκίνος του στόματος κατά τη στιγμή της διάγνωσης είναι ήδη σε προχωρημένο στάδιο, με αποτέλεσμα παρά την πρόοδο στις θεραπευτικές μεθόδους τα ποσοστά πενταετούς επιβίωσης να μην έχουν αυξηθεί παραμένοντας στο 50-55%.
Η καθυστέρηση στη διάγνωση διακρίνεται σε «καθυστέρηση ασθενή» που είναι η περίοδος από τη στιγμή που ασθενής θα αντιληφθεί τη βλάβη ως τη στιγμή που θα αναζητήσει ιατρική βοήθεια και σε «επαγγελματική καθυστέρηση» που είναι η περίοδος από την πρώτη εξέταση ως την τελική διάγνωση.
Αποτελέσματα συστηματικών ερευνών δείχνουν έλλειψη στις γνώσεις του γενικού πληθυσμού για τα σημεία και συμπτώματα του καρκίνου του στόματος.
Επιπλέον στις αναπτυσσόμενες χώρες ο «φόβος» της διάγνωσης και η αρνητισμός διαχείρισης της νόσουσυγκαταλέγονται στις αιτίες καθυστέρησης.
Στις αναπτυγμένες χώρες ο πληθυσμός έχει μεγαλύτερη πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας σε σχέση με τις αναπτυσσόμενες χώρες, αλλά δεν συμβαίνει πάντα αυτό όταν πρόκειται για εξειδικευμένες ιατρικές υπηρεσίες.
Κοινωνικοοικονομικοί παράγοντες επίσης σχετίζονται με την καθυστέρηση στη διάγνωση τόσο στις αναπτυγμένες, όσο και στις αναπτυσσόμενες χώρες.
Επιπλέον λόγω της πανδημίας του COVID-19 οι ασθενείς από το φόβο της μόλυνσης τους από τον ιό, παράβλεπαν ή υποτιμούσαν τα σημεία και συμπτώματα, με αποτέλεσμα την καθυστερημένη διάγνωση.
Η έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου του στόματος συμβάλλει στην εφαρμογή της θεραπευτικής αγωγής σε πρώιμο στάδιο της νόσου με αποτέλεσμα λιγότερο επεμβατικά χειρουργεία, γρηγορότερη ανάρρωση και καλύτερα ποσοστά επιβίωσης.
Έτσι λοιπόν είναι πολύ σημαντικό η φυσική εξέταση της στοματικής κοιλότητας και η ψηλάφηση των λεμφαδένων να γίνεται από στοματολόγο ο οποίος διαθέτει την απαραίτητη κλινική εμπειρία. Οι γνώσεις και η εμπειρία του στοματολόγου είναι απαραίτητες όχι μόνο για την αναγνώριση ύποπτων βλαβών αλλά και για την επιλογή αντιπροσωπευτικής περιοχής από τη βλάβη με σκοπό τη λήψη ιστοτεμαχίου για μερική βιοψία.
Η αρχική εκτίμηση εκτός από τη φυσική εξέταση και τη βιοψία περιλαμβάνει και τον ακτινολογικό έλεγχο.
Ο ακτινολογικός έλεγχος είναι καίριος για την εκτίμηση της σχέσης του όγκου με τις παρακείμενες οστικές δομές, για την αξιολόγηση των τραχηλικών λεμφαδένων και των απομακρυσμένων μεταστάσεων.
Δεν υπάρχουν έγκυροι βιοδείκτες ή ειδικές αιματολογικές εξετάσεις που να προβλέπουν τον κίνδυνο ή την ύπαρξη της κακοήθειας στη στοματική κοιλότητα.
Κλινικά χαρακτηριστικά
Ο καρκίνος του στόματος μπορεί να αναπτυχθεί σε οποιαδήποτε περιοχή του στόματος. Μπορεί να αναπτυχθεί de novo ή σε περιοχή προϋπάρχουσας δυνητικά κακοήθους βλάβης (λευκοπλακία, ερυθροπλακία).
Συνηθέστερες θέσεις εντόπισης είναι η γλώσσα, το έδαφος του στόματος, τα χείλη, τα ούλα, οι παρειές και η υπερώα.
Η κλινική εικόνα του ακανθοκυτταρικού καρκινώματος σε προχωρημένο στάδιο είναι χαρακτηριστική και συνήθως θέτει εξαρχής την υποψία της κακοήθειας. Σε αντίθεση με την κλινική εικόνα στα αρχικά στάδια που μπορεί να παραπλανήσει τον κλινικό.
Μπορεί λοιπόν να εμφανιστεί ως ερυθρόλευκη βλάβη, έλκωση, διόγκωση ή όγκος με εξελκωμένη ή όχι επιφάνεια.
Το μέγεθος ποικίλει από μερικά χιλιοστά έως αρκετά εκατοστά.
Οι βλάβες στα αρχικά στάδια είναι μικρές και ασυμπτωματικές και για αυτό δεν γίνονται αμέσως αντιληπτές από τον ασθενή. Σε προχωρημένα στάδια μπορεί να εμφανισθεί πόνος, η ένταση του οποίου ποικίλλει από ενόχληση έως έντονο πόνο. Άλλα συμπτώματα μπορεί να είναι ωταλγία, δυσκαταποσία, κινητικότητα δοντιών, δυσκολία στην εφαρμογή τεχνητών οδοντοστοιχιών, δυσκολία στη διάνοιξη του στόματος και διαταραχές αισθητικότητας.
Σταδιοποίηση
Η σταδιοποίηση γίνεται χρησιμοποιώντας το Σύστημα Ταξινόμησης για Κακοήθεις Όγκους (Classification System of Malignant Tumors (TNM)) που έχει προταθεί από τη Διεθνή Ένωση για τον Έλεγχο του Καρκίνου (International Union for Cancer Control (UCC)).
Θεραπεία
Η χειρουργική εξαίρεση του όγκου επί υγιών ορίων είναι η θεραπεία εκλογής. Συνδυάζεται ανάλογα με το στάδιο της νόσου με ακτινοθεραπεία και χημειοθεραπεία.
Για την επιλογή του θεραπευτικού σχήματος πολλαπλοί παράγοντες λαμβάνονται υπόψιν όπως οι μετεγχειρητικές επιπλοκές, υπάρχουσες συνοσηρότητες, ο τρόπος ζωής, οι προσδοκίες του ασθενούς, η λειτουργική και αισθητική αποκατάσταση της περιοχής.
Ενημέρωση
Πολύ σημαντική είναι η ενημέρωση του ασθενή σχετικά με τα κλινικά χαρακτηριστικά και τη συμπτωματολογία του καρκίνου του στόματος, τη σπουδαιότητα της διατήρησης σωστής στοματικής υγιεινής, των τακτικών επανεξετάσεων από το στοματολόγο, αλλά και η διδασκαλία για την εκμάθηση της αυτοεξέτασης της στοματικής του κοιλότητας.
